خسروپاشا قوجهخسروپاشا قوجه، فرمانده، دریاسالار و صدراعظم عثمانی در دوره سلطان‌سلیم سوم، محمود دوم و عبدالمجید اول بود. ۱ - معرفی خسروپاشا قوجهمحمدخسرو یا خسرومحمد برده ابخازی‌الاصل سعیدافندی چاوش‌باشی بود، که وارد دربار شد و در آن‌جا پرورش یافت و در اندرونی خدمت کرد. در پی جلوس سلیم سوم در ۱۲۰۳، محمدخسرو ابتدا «باش‌جوخه‌دار» گردید و سه سال بعد، با رسیدن کوچک‌حسین‌پاشا به سمت دریاسالاری، مُهردار وی شد و دربار را ترک کرد. [۱]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۵، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۲]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
او در کنار کوچک حسین‌پاشا، از جمله اصلاح‌طلبان در ارتش و نیروی دریایی، در دوره «نظام جدید» (۱۲۰۶ـ۱۲۲۲) بود. [۳]
اینالجق، ص ۳۴۹.
۱.۱ - خسرو آغاخسروآغا که در ۱۲۱۵ با رتبه میرمیران حاکم قره‌حصار شده بود، در ۱۲۱۶ در اخراج فرانسویان رشادتها نشان داد و درنتیجه با رتبه وزارت، ابتدا استاندار اسکندریه و بعدآ والی مصر گردید. [۴]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۵، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۵]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
[۶]
محمدبک فرید، تاریخ‌الدولة العلیة‌العثمانیة، ج۱، ص۳۷۸ـ۳۷۹، چاپ احسان حقی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۷]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۲.
[۸]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۴.
او در مدت اقامتش در مصر، به منظور تثبیت موقعیت عثمانی در مقابل بزرگان مملوک و ارتش نامنظم بالکان ، سعی کرد ارتش جدیدی تشکیل دهد، اما شیوه مستبدانه وی از محبوبیتش کاست و زمینه‌ساز شورش ارتش نامنظم آلبانی بر ضد او شد و او در ۱۲۱۸ مجبور شد مصر را ترک کند [۹]
احمد جودت‌پاشا، تاریخ جودت، ج۷، ص۲۱۶ـ۲۲۰، استانبول ۱۳۰۹.
ذیل «خسروپاشا، محمد»؛. [۱۰]
Carl Brockelmann, History of the Islamic peoples, tr Joel Carmichael and Moshe Perlmann, London ۱۹۸۲، ج۱، ص۳۴۸.
۱.۲ - خسروپاشاخسروپاشا در ۱۲۱۸ والی دیاربکر ، در ۱۲۱۹ والی سلانیک، در ۱۲۲۱ والی بوسنی، در ۱۲۲۳ والی ابرائیل و دوباره سلانیک و سپس قره‌حصار و بولی، و در ۱۲۲۴ در ابتدای حکومت محمود دوم، والی سلستره، قره‌حصار و ازمیت شد. [۱۱]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۵ـ۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
او که در جنگهای روس و عثمانی (۱۲۲۱ـ۱۲۲۷) در مقام فرمانده نظامی درخشید، در ۱۲۲۶ به فرماندهی نیروی دریایی رسید و حدود شش سال در این منصب ماند. [۱۲]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
[۱۳]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۲.
خسروپاشا در ۱۲۳۳ عزل شد و به حکومت طرابزون، ارزروم، قارص، بولی و آغریبوز رسید و در همان سال، فرمانده نظامی مرزهای شرقی عثمانی و والی ارزروم شد. [۱۴]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
[۱۵]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۱۶]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۲.
در همین ایام، درگیریهای میان دولت عثمانی و حکومت ایران بر سر سفر زائران به کربلا ، نجف و کاظمین ، با ناآرامیهای قبایل کُرد در مرزهای عثمانی و ایران و شورش یونانیان برای کسب استقلال توأم شد و ایرانیان بخشهایی از مناطق شرقی عثمانی، از جمله بغداد ، را تصرف کردند. ناکارآمدی خسروپاشا در ایجاد نظم میان قبایل آن مناطق و جلوگیری از حملات ایرانیان سبب عزل او از مناصبش در آن نواحی گردید. [۱۷]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۱۶.
۱.۳ - گسترش شورش یونانیانگسترش شورش یونانیان از موره تا جزایر اژه، باب عالی را ناگزیر کرد تا بار دیگر در ۱۲۳۸ خسروپاشا را، برای ایجاد نیروی دریایی کارآمدتر و مقابله با دشمن، به فرماندهی نیروی دریایی منصوب نماید. [۱۸]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۲۴۸.
او بیش از چهار سال در این سمت باقی ماند و در دریای مدیترانه به موفقیتهایی دستی یافت. [۱۹]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
[۲۰]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
در ۱۲۳۹، محمود دوم از محمدعلی‌پاشا (والی مصر) درخواست نیروی کمکی کرد. پیش از رسیدن نیروی کمکی او، خسروپاشا چند جزیره را در مدیترانه آزاد کرد و عاقبت با ملحق شدن نیروهای محمدعلی‌پاشا بر موره چیره گردید. [۲۱]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۲۵۴.
[۲۲]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۲.
با این حال، رقابت و دشمنی ابراهیم‌پاشا [۲۳]
تاریخ جودت، استانبول ۱۳۰۹.
به برکناری خسروپاشا در ۱۲۴۲ انجامید، اما اصلاحات تازه‌ای که او در نیروی دریایی انجام داده بود، موجب شد که محمود دوم وی را برای ایجاد ارتشی جدید به نام عساکر منصوره محمدیه ، به سرعسکری منصوب کند. [۲۴]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern. ۲۴، Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۲.
[۲۵]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
خسروپاشا ده سال این منصب را داشت. [۲۶]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
او در این مدت به نفوذ سیاسی‌اش در استانبول افزود تا آن‌جا که یکی از غلامان دست‌پرورده خود به نام محمدرشیدپاشا را در ۱۲۴۵ بر منصب صدارت نشاند. [۲۷]
Ismail Hami Danismend, Izahli Osmanli tarihi kronolojisi, Istanbul ۱۹۷۱،۱۹۷۲، ج۴، ص۱۱۴.
۱.۴ - بازسازی ارتشدر پی شورش محمدعلی‌پاشا در سالهای ۱۲۴۶ تا ۱۲۴۹ و شکست عثمانیان و گسترش حوزه نفوذ مصریان تا فلسطین و لبنان و سوریه ، [۲۸]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۳۱۹ـ۳۳۰.
خسروپاشا در ۱۲۵۰ محمود دوم را متقاعد کرد برای تعلیم و بازسازی ارتش متخصصان نظامی خارجی را به کار گیرد. [۲۹]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۴۵.
خسروپاشا در ۱۲۵۳، به‌سبب کهولت، از سرعسکری عزل شد. در ۱۲۵۴ به ریاست مجلس اعلای احکام عدلیه، که نهاد نیمه‌رسمی نظامی بود، منصوب گردید. [۳۰]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۵۵.
[۳۱]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۵۹.
[۳۲]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۳۲۴.
[۳۳]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۳۲۹.
[۳۴]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۳۵]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
در دوره محمود دوم، خسروپاشا با لقب سیدالوزراء، بسیار معتمد سلطان بود [۳۶]
اینالجق، ص ۳۴۹، پانویس ۱۵.
محمود دوم در ۱۲۵۵ درگذشت و عبدالمجید اول، خسروپاشا را به صدارت منصوب کرد. [۳۷]
Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol۵, Ankara ۱۹۹۹، ج۵، ص۱۶۹.
این اوضاع به خسروپاشا فرصت جدیدی داد تا قدرت را در استانبول به دست گیرد، اما مصطفی رشیدپاشا، وزیر امورخارجه جوان که تازه از اروپا بازگشته بود، سلطان هفده ساله را متقاعد کرد که بحران مصر فقط با حمایت قدرتهای اروپایی حل می‌شود. به‌رغم مخالفت خسروپاشا، حمایت عبدالمجید از مصطفی‌پاشا اقتدار صدراعظم را خدشه‌دار کرد. اصلاحات جدید پیشنهادی و مدون رشیدپاشا تحت عنوان «اصلاحات خیریه» [۳۸]
Ismail Hami Danismend, Izahli Osmanli tarihi kronolojisi, Istanbul ۱۹۷۱،۱۹۷۲، ج۴، ص۱۲۲ـ۱۲۳.
[۳۹]
Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol۵, Ankara ۱۹۹۹، ج۵، ص۱۷۰.
نشان آغاز دوره جدید در نظام اداری عثمانی بود [۴۰]
احمد جودت‌پاشا، تاریخ جودت، ج۱، ص۲۳۸، استانبول ۱۳۰۹.
و ضربه نهایی را بر سلطه و اقتدار خسروپاشا وارد کرد، زیرا در واقع مخالف اندیشه‌های اروپایی بود. [۴۱]
.Karal، Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol۵, Ankara ۱۹۹۹. ج۵، ص۱۴۴
[۴۲]
Karal، Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol۵, Ankara ۱۹۹۹. ج ۵، ص ۱۸۶،
[۴۳]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۷۳.
[۴۴]
Samiha Ayverdi, Turk tarihinde Osmanli asirlari, Istanbul۱۹۹۹، ج۱، ص۵۵۳ـ۵۵۴.
در ۱۲۵۶، خسروپاشا ظاهرآ به‌سبب کهولت، [۴۵]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
اما درواقع در پی اصرار محمدعلی‌پاشا، از صدارت عزل شد [۴۶]
Ismail Hami Danismend, Izahli Osmanli tarihi kronolojisi, Istanbul ۱۹۷۱،۱۹۷۲، ج۴، ص۱۲۸.
[۴۷]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۳۲۹.
و متعاقبآ در همان سال، مجلس اعلای احکام عدلیه وی را به رشوه‌خواری محکوم و به تکیرداغ تبعید کرد. [۴۸]
Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol۵, Ankara ۱۹۹۹، ج۵، ص۱۷۴.
[۴۹]
Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵، ج۱، ص۳۵۱.
۱.۵ - عفو خسروپاشاخسروپاشا در ۱۲۵۷، با در نظر گرفتن کهولتش، عفو شد و به استانبول بازگشت و مدتی در «مجالس عالیه» خدمت کرد. در ۱۲۶۲، بار دیگر به سرعکسری منصوب و بعد از حدود ده ماه، باز به‌سبب کهولت، عزل و در مجلس خاص وزرا مشغول خدمت شد. [۵۰]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
او در دوره سرعسکری اخیرش، تشکیلات پلیس را در استانبول پایه‌گذاری و وظایف مربوط به امنیت شهر را از عهده ارتش خارج کرد. همچنین مدرسه نظامی جدیدی تأسیس کرد اما در همان سال، هنگامی که مصطفی‌رشیدپاشا به صدارت رسید، خسروپاشا را از سرعسکری عزل کرد [۵۱]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۶۹.
و دیگر اجازه نداد که وی صاحب هیچ منصبی گردد. خسروپاشا در ۱۳ جمادی‌الآخره ۱۲۷۱، در ۹۹ سالگی درگذشت و در محله ایوب در مقبره منسوب به ابوایوب انصاری دفن شد. [۵۲]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۶۹.
[۵۳]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۵۴]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
۱.۶ - اوصافخسروپاشا را خوش‌مشرب، حلیم ، سلیم ، کریم ، سخی و کاردان، اما حریص جاه و ثروت وصف کرده‌اند. [۵۵]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۵۶]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
او فرزند نداشت و به‌تربیت و آزادسازی بردگان اهتمام می‌ورزید. بسیاری از برده‌های آزادکرده او به مقامات عالی (از جمله صدارت عظمایی، وزیری و سرعسکری) رسیدند. [۵۷]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
[۵۸]
Ismail Hami Danismend, Izahli Osmanli tarihi kronolojisi, Istanbul ۱۹۷۱،۱۹۷۲، ج۴، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
[۵۹]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۲.
[۶۰]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۲۴.
[۶۱]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۴۱.
[۶۲]
Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲، ج۲، ص۶۹ـ۷۰.
خسروپاشا منتسب به نقشبندیه بود و در کنار مرقدش، خانقاه و کتابخانه‌ای از او به جا مانده است [۶۳]
محمد»، شمس‌الدین‌بن خالد سامی، ذیل «خسروپاشا، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
[۶۴]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۲۷۶، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
که ۷۱۴ نسخه خطی و ۴۴۵ کتاب چاپی آن به کتابخانه سلیمانیه منتقل شده است. [۶۵]
Halit Dener, Suleymaniye Umumi Kutuphanesi, Istanbul ۱۹۵۷، ج۱، ص۷۱.
۲ - فهرست منابع(۱) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱. (۲) احمد جودت‌پاشا، تاریخ جودت، استانبول ۱۳۰۹. (۳) شمس‌الدین‌بن خالد سامی، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸. (۴) محمدبک فرید، تاریخ‌الدولة العلیة‌العثمانیة، چاپ احسان حقی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۵) Samiha Ayverdi, Turk tarihinde Osmanli asirlari, Istanbul۱۹۹۹. (۶) Carl Brockelmann, History of the Islamic peoples, tr Joel Carmichael and Moshe Perlmann, London ۱۹۸۲. (۷) Ahmed Cevdet Pasa, Ma`ruzat, ed Yusuf Halacoglu, Istanbul ۱۹۸۰. (۸) Ismail Hami Danismend, Izahli Osmanli tarihi kronolojisi, Istanbul ۱۹۷۱-۱۹۷۲. (۹) Halit Dener, Suleymaniye Umumi Kutuphanesi, Istanbul ۱۹۵۷. (۱۰) EI۲, sv "KhosrewPasha، Mehmed". (۱۱) Nicolae Iorga, Osmanli imparatorlugu tarihi, tr Nilufer Epceli, Istanbul ۲۰۰۵. (۱۲) Halil Inalcik, Osmanliimparatorlugu: toplum ve ekonomi, Istanbul ۱۹۹۶. (۱۳) Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol۵, Ankara ۱۹۹۹. (۱۴) Stanford J Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge ۲۰۰۲. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خسروپاشا»، شماره ۷۰۵۶. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|